Nhập thành ngữ vào ô ‘Tìm kiếm’ để tra ý nghĩa và tìm hiểu thêm về thành ngữ.
***
Thành ngữ - Tục ngữ Việt Nam
There are currently 375 names in this directory beginning with the letter M.
Ma ăn mày Bụt, Bụt chẳng thèm ăn mày ma
- Thái độ tự cao tự đại, cho rằng mình không cần người khác.
- Người giàu có (giỏi giang, tự chủ...) không bao giờ nhờ vả, vay mượn người nghèo (người dưới, kém cỏi...). Chỉ có người nghèo mới vay mượn người giàu thôi.
Má bánh đúc, dạ đường phèn
- Một quan niệm về tướng mạo: những người má bánh đúc thì kém thông minh, suy nghĩ không sâu sắc.
Ma chê cưới trách
- Những đám ma đám cưới, dù cử hành đúng lễ đến đâu cũng bị người ta phê bình, chê trách, bởi lẽ phong tục mỗi nơi mỗi khác, ý mỗi người mỗi khác.
Mạ chiêm ba tháng chưa già; mạ mùa tháng rưỡi đã là chẳng non
- Kinh nghiệm gieo cấy vụ mùa phải hết sức chú ý không được để mạ già, vì khi cấy lúa sẽ rất khó chăm bón, ảnh hưởng tới năng suất.
Mạ chiêm đào sâu chôn chặt; mạ mùa vừa đặt vừa đi
- Kinh nghiệm cấy lúa: vụ chiêm cấy vào tháng chạp nên thời tiết lạnh giá, phải cấy sâu cho lúa ấm gốc thì mới sống và nhanh tốt; ngược lại vụ mùa cấy vào tháng sáu thời tiết oi nóng nên phải cấy nông thì cây lúa mới nhanh bén rễ.
Mạ chiêm không có bèo dâu; khác nào như thể ăn trầu không vôi
- (ăn trầu không có vôi sẽ không đỏ) bèo dâu là một yếu tố có tác dụng tốt cho mạ chiêm.
Ma cũ bắt nạt ma mới
- Người cũ cậy quen biết nhiều mà bắt nạt, doạ dẫm người mới đến còn lạ nước lạ cái.
Ma đưa lối quỷ đưa đường
- Bị u mê, mù quáng, không còn sáng suốt, như là bị ám thị buộc phải làm theo.
Ma không thương người ốm
- đã đau ốm, cùng cực lại bị kẻ xấu làm hại, bóc lột thêm; kẻ bất lương làm hại người khốn khó. Cũng tương tự như câu: “chó cắn áo rách'.
Mạ mùa xướng cao, mạ chiêm ao thấp
- (xướng: mảnh ruộng nhỏ, cạn). Mạ mùa gieo vào tháng mưa nhiều nên chọn ruộng cao để khỏi bị ngập nước; mạ chiêm gieo vào tháng khô hanh và rét nên phải chọn nơi thấp để vừa có độ ẩm, vừa kín gió, ấm áp.
Ma nhà chưa tỏ, ma ngõ đã hay
- Việc cần giữ kín mà trong nhà chưa biết, người ngoài đã biết tường tận.
Ma trêu quỉ ám
- Dục tình quá mạnh, xúi con người mất cả lương tri,, quên cả khôn dại,tốt xấu, đến làm việc dại dột, loạn luân
Mạ úa cấy lúa chóng xanh
- Mạ có màu vàng úa là mạ già, cứng cây, khi cấy xuống chóng bén rễ, cây lúa lên nhanh.
Mặc áo đến vai, chẳng ai mặc áo qua đầu
- Mọi việc bao giờ cũng có giới hạn, sự láo xược, hư hỗn, ngạo ngược nào cũng đến một chừng mực, nếu vượt quá sẽ phải trả giá, phải bị trừng phạt.
Mạch trong nước chảy ra trong; thế nào đi nữa con dòng vẫn hơn
- Quan niệm coi trọng dòng giống, di truyền: con nhà dòng dõi, danh giá thì con cháu cũng thừa hưởng được những nét tốt đẹp của ông cha.
Mai cốt bất mai danh
- Chôn được xương cốt chứ không chôn vùi được danh tiếng; thà chết quyết giữ danh dự, tiếng thơm mãi muôn đời; không để danh dự bị chôn vùi, chà đạp.
Mai mưa, trưa nắng, chiều nồm; trời còn biến chuyển huống mồm thế gian
- Không thể ngăn được dư luận, người nói thế này, người nói thế khác.
Mài mực ru con, mài son đánh giặc
- Mài mực thì phải nhẹ tay (như ru con), mài son phải mạnh tay (như đánh giặc).
Mang chết, chó cũng lè lưỡi
- (mang: có nơi còn gọi là con hoẵng). Chó săn được mang, dẫu rằng mang phải chết nhưng chó cũng gần như kiệt sức vì phải chạy đuổi đứt hơi. Chỉ kẻ ỉ vào thế mạnh để ức hiếp, hãm hại kẻ yếu, nhưng kẻ bị ức hiếp cũng bằng mọi cách chống trả để giữ thân; cái giá mà kẻ ác phải trả không phải là nhẹ nhàng.
Măng không uốn, uốn tre sao được
- Dạy dỗ con cái phải dạy từ lúc còn thơ ấu, kẻo đến khi đã thành nếp thì không bảo ban được nữa.
Mảng lo khó, bó không chặt
- Vì lo lắng không tập trung nên việc làm không mang lại kết quả tốt; nếu quá lo sợ không giám quyết đoán thì không thể làm tốt được việc lớn.
Măng mọc có lứa, người ta có thì
- đàn bà con gái nhan sắc chóng phai tàn, qua thời xuân sắc khó lấy chồng.
Mang nặng đẻ đau
- Chỉ công khó nhọc của cha mẹ đối với con cái khi mang thai nặng nề, lắm khi bệnh hoạn vì cái thai, lúc sinh con thì phải trải qua cơn đau đớn kinh khủng, có khi chết vì trắc trở
Mạnh ai nấy làm
- Tình trạng lộn xộn, không có người chỉ đạo, ai có sức thì làm không biết đến quy tắc, luật lệ chung; không đoàn kết, người nào làm việc của người ấy, không biết đến mọi người xung quanh.
Mạnh bạo xó bếp
- Kẻ hèn nhát, ở nhà thì ra vẻ ta đây với người thân nhưng khi ra ngoài bị thiên hạ bắt nạt thì không dám mở miệng.
Mảnh bát Ngô hơn bồ bát đá
- (bát ngô: bát sứ đẹp, bát sứ Trung Quốc)
- Có ít mà đẹp đẽ, quý hiếm còn hơn có nhiều mà xấu xí, tầm thường.
- Những kẻ cùng tầm thường như nhau mà lại hợm hĩnh khinh nhau.
Mảnh chồng quan hơn đàn chồng dân
- Quan niệm thời xưa về hạnh phúc vợ chồng, đồng thời cũng là lời thừa nhận, kêu than về nỗi nghèo khó và hèn kém của người cùng dân thời xưa.
Mạnh vì gạo, bạo vì tiền
- Vai trò quan trọng của yếu tố vật chất khi tiến hành thực hiện một ý đồ lớn; coi thường sự khôn ngoan, giỏi giang nhưng nghèo hèn; còn có ý chê bai quan điểm quá coi trọng sự “thanh bần'.
Mặt bằng ngón tay chéo
- Mặt bé quắt, gầy khô. Có ý khinh ghét vì đó là tướng người hẹp hòi, không có hậu.
Mất bò mới lo làm chuồng
- Không biết lo liệu đề phòng trước, để việc đã hỏng rồi mới tìm cách đối phó.
Mất bò mới lo làm chuồng
- Không biết lo liệu, phòng xa, để đến lúc hỏng việc rồi mới đi tìm cách đối phó.
Mặt dạn mày dày
- Người trơ trẽn, vì phải từng trải quá nhiều nên không còn biết xấu hổ, không còn liêm sỉ nữa.
Mất lòng trước, được lòng sau
- Cứ thẳng thắn rõ ràng ngay từ đầu dù người ta khó chịu còn hơn để về sau lôi thôi, rầy rà.
Mặt nặng như đeo đá
- Vẻ mặt lầm lì đầy vẻ tức giận, bực bội nhưng không nói ra. Cũng thường nói: “mặt lưng mày vực'.
Mật ngọt chết ruồi
- Dùng sự ngọt ngào quyến rũ để lừa người ta vào cạm bẫy; chớ nên tin vào sự ngọt ngào giả tạo.
Mật ngọt chết ruồi, mắm mặn chết giòi
- Bề ngoài ngọt ngào, quyến rũ lừa người ta vào cạm bẫy; chớ nên tin vào sự ngọt ngào, mặn mà giả tạo.
Mắt phượng mày ngài
- Mắt sáng đẹp như mắt chim phượng hoàng, lông mày dài, cong và thanh nhỏ như râu con bướm ngài. Vẻ đẹp của người phụ nữ.
Mặt tày lệch, cổ tày cong
- (lệch là vật giống như cái thanh la, to tròn, nặng nề. Cong là đồ đựng bằng sành hình cái chum). Béo và thô kệch, nặng nề xấu xí.
Mắt thứ hai, tai thứ bảy
- Lơ đãng, không để ý tới công việc vì thứ bảy chỉ ngong ngóng nghe báo giờ nghỉ, còn thứ hai thì mỏi mệt sau ngày nghỉ.
Mất tiền mua mâm, thì đâm cho thủng
- Hành động cho bõ công sức của mình bỏ ra (thường dùng với ý mất tiền cưới vợ cho con thì phải hành hạ nàng dâu cho bõ công của cưới về).
Máu chảy đến đâu, ruồi bâu đến đấy
- Tình máu mủ ruột thịt luôn gắn bó từ cha ông đến cháu chắt, yêu thương bao bọc và xót thương nhau; còn có nghĩa là ở đâu cũng có kẻ ăn theo sự đau đớn cực khổ của người khác. Nhiều khi chính sự đổ máu, hoạn nạn, tổn hại của người khác lại là dịp kiếm chác của bọn ác độc, vô lương tâm.
Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa
- Một kinh nghiệm dự báo thời tiết. Trên trời có nhiều sao thì hôm sau trời nắng, nếu ít hoặc không có sao thì trời sẽ mưa.
Mau tay hơn hay thức
- Làm ăn nhanh nhẹn, hoạt bát thì sẽ hiệu quả hơn so với sự cần cù, thức khuya dậy sớm.
Máu tham hễ thấy hơi đồng thì mê
- Hơi đồng tức là mùi của đồng tiền xưa. Kẻ tham lam coi đồng tiền là tất cả, chỉ cần thấy ở đâu có lợi là lao vào giành giật bằng mọi giá.
Mấy ai biết lúa von, mấy ai biết con ác
- (von: bị sâu). Thông thường cha mẹ quá nuông chiều con mà không biết con mình hư hỏng.
Mấy đời gỗ mục đóng nên thuyền rồng
- Bản chất đã xấu thì không thể trở thành người tốt, không làm nên việc lớn được.
May gặp duyên chẳng may gặp nợ
- Trong cuộc sống ai may mắn thì gặp được người tốt, ai không may thì gặp phải kẻ xấu. Thường là chỉ quan hệ vợ chồng, nếu may mắn thì lấy được vợ (hoặc chồng) ưng ý, còn không thì phải chịu đựng cả đời.
Mây kéo xuống biển thì nắng chang chang, mây kéo lên ngàn thì mưa như trút
- Kinh nghiệm dự đoán thời tiết. Mây ùn ùn kéo về phía biển thì trời nắng; mây kéo lên mạn ngược thì trời sắp có mưa to.
Máy mắt ăn xôi, máy môi ăn thịt
- Câu nói vừa là kinh nghiệm thực tế hàng ngày nhưng cũng là sự đùa vui có ý chê cười ai đó quá tin vào những cái nhảm nhí, vớ vẩn.
May mùa đông, trồng mùa xuân
- Mùa đông thì thợ may phát đạt, mùa xuân nghề trồng trọt được dịp làm ăn. Làm bất kỳ việc gì cũng phải tính toán cho hợp thời thì mới thành công.
May váy phòng khi cả dạ
- May váy phải may rộng rãi để phòng lúc có chửa vẫn mặc vừa; làm bất cứ việc gì cũng phải chủ động tính toán, trù liệu để phòng tránh những khó khăn hay tình huống bất ngờ.
May xống phải phòng khi cả dạ
- Câu này khuyên ta phải nhìn xa trông rộng, tính trước mọi việc. Xống là váy. Người phụ nữ khi may váy phải tính toán để khi có thai, bụng to (cả dạ) vẫn mặc được.
May xống phải phòng khi cả dạ
Mẹ cha nuôi con bằng trời bằng bể, con nuôi cha mẹ con kể từng ngày
- Cha mẹ nuôi con không tính toán, con nuôi cha mẹ con tính toán, hạn chế, lẽ thường là vậy
Mẹ chồng dữ, mẹ chồng chết; nàng dâu có nết, nàng dâu chừa
- An ủi nàng dâu bị mẹ chồng hành hạ nên biết nhẫn nhục chịu đựng.
Mẹ chồng không ai nói tốt nàng dâu
- Quan hệ giữa mẹ chồng với con dâu thường không thân thiết, tốt đẹp.
Mẹ chồng nàng dâu, chủ nhà người ở yêu nhau bao giờ
- Quan hệ mẹ chồng nàng dâu cũng như quan hệ giữa người ở với chủ nhà, tuy gần gũi nhưng không thân thiết, yêu thương nhau, có khi còn xung khắc nặng nề.
Mẹ dạy thì con khéo, bố dạy thì con khôn
- Quan niệm về giáo dục. Mẹ thường dạy con khéo léo trong nữ công gia chánh, bố thì thiên về giáo dục trí tuệ, lối ứng xử và sự từng trải.
Mẹ đánh một trăm không bằng cha ngăm một tiếng
- (ngăm: tiếng doạ không phát thành lời). đề cao quyền uy của người cha trong gia đình.
Mẹ gà con vịt
- Không phải con mình sinh ra (mẹ gà con vịt chít chiu, mấy đời dì ghẻ nâng niu con chồng)
Mẹ giàu con có, mẹ khó con không
- Mẹ giàu để của cho con, mẹ nghèo dù muốn cho con cũng không có gì mà cho; bố mẹ giàu con cái có điều kiện sống đầy đủ, tử tế, bố mẹ nghèo con cái chịu thiệt thòi.
Mẹ hát con khen hay, ai chen vô được
- Khen ngợi tâng bốc một cách thái quá, không khách quan do có quan hệ tình cảm.
Mẹ ngoảnh đi con dại, mẹ ngoảnh lại con khôn
- Người mẹ quan tâm đến con cái thì con cái ngoan ngoãn nên người; mẹ lơ là, bỏ rơi, không quan tâm đến thì con cái khờ dại, hư hỏng.
Mê như điếu đổ
- Trai gái yêu nhau đến mê mẩn, ngây dại; người hút thuốc lào say quá ngã ra làm đổ cả điếu.
Mẹ nuôi con bằng trời bằng bể, con nuôi mẹ con kể từng ngày
- Mẹ nuôi con vất vả tháng ngày không sao kể hết, nhưng khi già con cái không báo hiếu lại kể lể, quên ơn.
Mẹ tròn, con vuông
- Lời chúc đàn bà sinh con toàn vẹn, không bệnh tật, sức khỏe như trời tròn, như đất vuông
Mẹ vợ là bèo trôi sông
- Quan niệm về tình nghĩa của con rể đối với mẹ vợ nhạt nhẽo như nước chảy bèo trôi.
Mềm nắn, rắn buông
- Thủ đoạn đối xử tuỳ theo đối tượng: với người tỏ ra yếu đuối thì lấn át, bắt nạt; nhưng với kẻ cứng cỏi thì nhân nhượng, chùn bước.
Mèo đến nhà thì khó, chó đến nhà thì giàu
- Quan niệm xưa, mèo nhà khác đến nhà mình thì khó làm ăn; ngược lại chó nhà khác đến nhà mình thì làm ăn sẽ thịnh vượng.
Mèo già ăn trộm, mèo ốm phải đòn
- Kẻ tinh ranh, lọc lõi làm điều xấu xa nhưng lại đổ vấy cho người khác phải chịu hậu quả.
Mía ngon đánh cả cụm
- Tham sắc đẹp, muốn chung đụng chị em gái trong một gia đình hoặc muốn mấy chị em gái về làm dâu một nhà, một họ.
Miệng hoả lò ăn hết cơ nghiệp
- Có ý chê bai người ăn uống thô tục, ăn một cách nhồm nhoàm; còn có ý nói ăn như đốt tiền thì tiền của, cơ nghiệp lớn đến đâu cũng tàn lụi, tan hoang.
Miệng nam mô, bụng bồ dao găm
- Kẻ giả dối, miệng thì nói từ bi nhân nghĩa nhưng trong lòng thì nham hiểm, độc địa.
Miệng nam mô, bụng bồ dao găm
- Ngoài miệng nói nhân nghĩa, tử tế nhưng trong lòng thì độc ác, nham hiểm. Cũng còn nói: “miệng bồ tát bụng bồ dao găm' hoặc “miệng bồ tát dạ ớt ngâm'.
Miếng ngon nhớ lâu, lời đau nhớ đời
- Miếng ăn ngon dễ làm người ta nhớ lâu, lời nói đau làm người ta nhớ suốt đời.
Miệng ông cai, vai đầy tớ
- Miệng ông cai lúc nào cũng lớn tiếng chửi bới; vai đầy tớ luôn phải gánh vác nặng nhọc.
Miếng thịt làng, sàng thịt mua
- Miếng ăn hoặc quyền lợi do làng xã, tập thể mang lại là to tát, quan trọng.
Miệng tồ lô làm khổ chân tay
- Nói năng thiếu thận trọng, bô lô ba loa thì chuốc vạ vào mình làm cực thân.
Miếng trầu là đầu câu chuyện
- Phong tục xưa của người việt. Mời nhau xơi miếng trầu như là lời chào hỏi trong các cuộc gặp gỡ, thăm hỏi.
Miếng trầu nên dâu nhà người (miếng trầu thành dâu nhà người)
- Nhà gái khi đã nhận trầu cau dạm hỏi thì người con gái coi như đã là nàng dâu nhà người ta rồi.
Mình đồng da sắt
- Thân thể khoẻ mạnh, rắn chắc như sắt như đồng, có thể chịu đựng được mọi gian lao, vất vả.
Mồ côi cha ăn cơm với cá, mồ côi mẹ liếm lá đầu chợ
- Con mất cha còn được mẹ chăm nom, săn sóc; mất mẹ ở với dì ghẻ hoặc cảnh gà trống nuôi con nheo nhóc, khổ sở.
Mỡ gà thì gió, mỡ chó thì mưa
- Kinh ngiệm dự đoán thời tiết, trên trời mây có màu vàng như mỡ gà là sắp có gió lớn, mây có màu phớt hồng như mỡ chó thì sắp có mưa to.
Mỗi năm mỗi tuổi như đuổi xuân đi
- Chủ yếu nói về người con gái chưa chồng lo lắng khi ngày tháng qua mau, tuổi tác ngày một nhiều hơn, sắc đẹp dần tàn phai dẫn tới quá lứa nhỡ thì; hãy biết sử dụng quãng thời thanh xuân đẹp đẽ nhất đời người.
Mồm loa miệng chảo, mách lẻo đôi co
- To mồm rộng miệng, lắm điều, nói chuyện riêng của người này cho người khác biết dẫn đến cãi vã.
Môn đăng, hộ đối
- Gia đình nhà trai và nhà gái tương xứng với nhau về mặt của cải vật chất cũng như địa vị xã hội.
Môn không ngứa mà khoai ngứa nỗi gì
- Người trong cuộc không lo lắng, sốt sắng mà người ngoài cuộc lại cứ tham gia, can thiệp.
Mồng ba ăn rốn, mồng bốn ngồi trơ
- Tục lệ hội hè lễ tết: ba ngày ăn uống hoang phí sau đó lại rơi vào cảnh thiếu thốn.
Mống bên đông, vồng bên tây, chẳng mưa dây cũng bão giật
- Một kinh nghiệm dự đoán thời tiết. Nếu trời có cầu vồng ở phía đông hoặc ở phía tây là sắp có mưa to gió lớn.
Mống cao gió táp, mống áp mưa rào
- Cầu vồng xuất hiện ở cao thì gió lớn, cầu vồng áp thấp chân trời thì mưa to.
Mỏng mày hay hạt
- Người con gái có khuôn mặt nhẹ nhõm, sáng sủa, dáng điệu thanh thoát, tươi giòn thể hiện sự đảm đang tháo vát, nhanh nhẹn và phúc hậu.
Mỏng mày hay hạt
- Thành ngữ này thường dùng để chỉ người phụ nữ có khuôn mặt nhẹ nhõm xinh xắn, dáng người thon thả thắt đáy lưng ong.
Mày Và hạt xuất phát từ việc chọn giống của nhà nông. Mày là cái vảy dính ở gốc hạt lúa, hạt ngô. Hễ mỏng mày là hạt chắc, nếu dùng làm hạt giống rất tốt. Từ đó người phụ nữ mỏng mày hay hạt cũng hứa hẹn tương lai sẽ phát triển nòi giống tốt, ngoài các đức tính khác như đảm đang, tháo vát.
- Tục ngữ còn có câu:
Khô chân gân mặt đắt mấy cũng mua
- (béo trục béo tròn đối lập với thắt đáy lưng ong).
Mỏng mày hay hạt
Phành phạch quạt mo cho không ai lấy, Hoặc câu: mặt nạc, đóm dày, mo nang trôi sấp chó cụt đuôi. (mặt nạc là mặt lắm thịt, chứng tỏ người không khôn ngoan), và câu:
Những người béo trục béo tròn,
ăn vụng như chớp đánh con cả ngày.
Mồng năm, mười bốn, hai ba; đi chơi cũng thiệt nữa là đi buôn
- đó là ba ngày mà người xưa cho là không may mắn, là ngày hung làm đâu sẽ hỏng đấy, chật vật tốn kém mà lại mang thêm tai vạ.
Một cái nóc gánh trăm cái rui; trăm cái rui đè một cái nóc
- Dồn tất cả sự vất vả nặng nhọc, trách nhiệm cho một người phải gánh vác.
Một cành tre, năm bảy cành tre; lấy ai thì lấy chớ nghe họ hàng
- Trong việc hôn nhân phải tự mình quyết định, không nên nghe nhiều lời bình phẩm của người ngoài cuộc.
Một câu nói ngay làm chay cả tháng
- Dẫu cả tháng trời tụng niệm, cầu khấn trời phật, thánh thần cũng không bằng làm một việc cụ thể, nói một câu tử tế, ngay thật; coi trọng sự ngay thẳng, hành động và cách cư xử cụ thể trong cuộc sống hàng ngày.
Một chữ nên thày, một ngày nên nghĩa
- Học với ai ít chữ, lấy nhau chưa lâu,cũng không nên bội bạc nhau
Một con ngựa đau, cả tàu bỏ cỏ
- (cũng 'Một con ngựa đau, cả tàu chê cỏ'
- Câu này nói lên mối tương quan giữa cá thể và cộng đồng. Để khuyên bảo về đạo lí, ông cha ta thường mượn vật để nói người như: 'gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau'. 'một con ngựa đau' nói lên một cá thể bị hoạn nạn. cả tàu bỏ cỏ nói lên sự thông cảm chia sẻ của đồng loại, tất cả các con ngựa trong chuồng đều không ăn cỏ vì thương cảm.
- Ở đây không nói lên sự giúp đỡ mà nói về tình cảm. Hiểu rộng ra, cả tàu còn nói cả làng, cả nước phải thương yêu đùm bọc lấy nha, cùng đồng cam cộng khổ, chia ngọt sẻ bùi.
Một người trong cộng đồng bị tai hoạ, đau đớn thì cả tập thể cùng chia sẻ, đau xót.
Một con tằm cũng phải hái dâu, một con trâu cũng phải đứng đồng
- Bất cứ việc gì dù lớn hay nhỏ cũng phải bỏ công sức ra làm đến nơi đến chốn.
Một công đôi việc
- Cùng một công sức hoặc vật chất bỏ ra nhưng khéo léo kết hợp làm hai ba việc khác nhau, tiết kiệm thời gian và của cải.
Một cong hai gáo chẳng khua láo cũng loong coong
- Trong một nhà mà một chồng hai vợ thì chắc chắn sẽ lủng củng, bất hoà.
Một đêm nằm, một năm ở
- Một đêm ở nơi xa lạ dài bằng cả năm ở nhà mình; sự quan trọng của nơi nằm ngủ.
Một điều mừng, trăm điều lo lắng
- Có được một niềm vui, một mối lợi, một cái được… phải hao tâm, tổn trí, mất ăn mất ngủ để tính toán trù liệu mới thành; còn có nghĩa: giành giật, chiếm được về mình một điều lợi, một cái hơn phải lo toan gìn giữ, nhìn trước ngó sau, lo lắng đủ mọi bề
Một đời làm lại, bại hoại ba đời
- Làm lại tức là làm việc ghi chép, giấy tờ ở nơi công đường trong bộ máy nhà nước phong kiến. để được lòng các quan trên, các thầy lại thường ghi chép không đúng sự thật gây nên nhiều oan trái cho người vô tội. Câu thành ngữ có ý nói đời trước làm những việc thất đức thì con cháu đời sau phải chịu hậu quả nặng nề. Cũng còn có nghĩa khác là một khi phải làm lại cuộc đời vì vấp ngã, trục trặc, sai trái, oan khiên thì mấy đời sau cũng còn phải chịu tai tiếng, thiệt thòi, khổ sở, cực nhục.
Một đồng một cốt
- để hành nghề mê tín dị đoan, các ông đồng bà cốt thường gọi hồn, bắt ma, làm lễ giải hạn để kiếm tiền thiên hạ. Họ dùng nhiều mưu mẹo để lừa dối. Thành ngữ này để chỉ bọn người chuyên dối trá lừa đảo:
đà đao lặp sẵn chước dùng
Lạ gì một cốt một đồng xưa nay
- (truyện kiều)
Một đồng một cốt
Một lần ngại tốn, bốn lần chẳng xong
- Ngại tốn kém mà phải làm đi làm lại, dây dưa hoá ra tốn kém hơn.
Một lời nói quan tiền thúng thóc, một lời nói dùi đục cẳng tay
- Cùng là lời nói nhưng nói năng lịch sự, tế nhị, dịu dàng thì đem lại hạnh phúc, tiền của; ngược lại nói năng bỗ bã, cộc lốc thì không ai nghe.
Một lời nói, một đọi máu
- Lời thề độc giữ kín bí mật về một điều gì; nên nói trung thực, thận trọng, không nên đổ oan, đặt điều cho người khác.
Một lòng một dạ
- Trước sau như một, tận tuỵ hết sức với việc hoặc người nào đó; chung thuỷ không thay lòng đổi dạ.
Một mẹ nuôi được mười con, mười con không nuôi được một mẹ
- Con cái bất hiếu. đông con mà không nuôi mẹ, đùn đẩy nhau lúc mẹ già yếu.
Một miếng giữa làng bằng một sàng xó bếp
- Một tục lệ tranh ngôi thứ ở nông thôn xưa, đề cao giá trị của sự ưu đãi mà xã hội giành cho người có chức vị.
Một miếng khi đói bằng một gói khi no
- Khi thiếu đói, hoạn nạn được giúp đỡ kịp thời dù ít ỏi cũng quý gấp nhiều lần khi đã no đủ, yên ổn.
Một ngày thả chài, bảy mươi hai ngày phơi lưới
- Tình trạng làm ăn thất thường, một ngày làm nhiều ngày nghỉ hoặc không có việc.
Một người biết lo bằng kho người hay làm
- đề cao giá trị người biết lo liệu, biết tổ chức công việc làm ăn.
Một người làm đĩ, xấu danh đàn bà
- Một người làm việc xấu xa ảnh hưởng đến cả tập thể. Cũng giống như câu: “con sâu bỏ rầu nồi canh'.
Một người làm nên, cả họ được cậy; một người làm bậy, cả họ mất nhờ
- Sự thành đạt hay sa ngã của một người có ảnh hưởng đến cả họ hàng, gia tộc.
Một người thì kín, hai người thì hở
- Những chuyện bí mật chỉ dấu trong lòng thì không ai biết, nhưng nếu đem nói cho người thứ hai biết thì chắc chắn sẽ không giữ kín được nữa, không còn bí mật nữa.
Một quan tiền công không bằng một đồng tiền thưởng
- đánh giá đúng công lao, khen thưởng xứng đáng thì dù vật chất được hưởng có nhỏ cũng làm người ta phấn khởi, quý trọng.
Một sào nhà là ba sào đồng
- Kinh nghiệm của nhà nông, thả cá, trồng vườn tại nhà có lợi ích kinh tế cao hơn làm ruộng.
Một tấc đến trời
- Nói năng ba hoa khoác lác, có ít thì xít ra nhiều; khoe khoang giàu có, tài giỏi nhưng thực chất thì chẳng có gì.
Một trăm cái giỗ, đổ đầu trưởng nam
- Theo tục lệ xưa, người con trai cả trong gia đình (trưởng nam) phải thờ cúng tổ tiên, cha mẹ; dồn mọi sự vất vả, trách nhiệm cho một người phải chịu.
Một trăm người bán, một vạn người mua
- Người bán đông thì kẻ mua cũng nhiều. Sự sòng phẳng trong trao đổi, mua bán chốn chợ búa.
Mũ ni che tai
- Giả vờ không nghe thấy, không hay biết, bỏ ngoài tai mọi sự đời. Thái độ bàng quan tiêu cực, trốn tránh đấu tranh.
Mù trời mới bắt được két
- (két là loài chim rất tinh khôn nên phải là hôm trời mù, nhập nhoạng mới bẫy được chim két). Phải có thời cơ mới làm được việc, cần phải chọn thời cơ.
Mua danh ba vạn, bán danh ba đồng
- Kẻ háo danh dùng tiền để mua danh tiếng, nhưng không làm được gì nhờ cái danh đó.
Mua danh ba vạn, bán danh ba đồng
- Muốn có danh thơm phải cố gắng nhiều, muốn làm hư danh thì không khó
Mùa hè cá sông, mùa đông cá ao
- Mùa hè mưa nhiều lắm cá sông, mùa đông nước cạn là mùa thu hoạch cá ao.
Mùa hè đang nắng, cỏ gà trắng thì mưa
- Kinh nghiệm dự đoán thời tiết. đang là mùa hè nắng nóng mà cỏ gà đâm rễ trắng thì sắp có mưa.
Mua heo chọn nái, mua gái chọn dòng
- (nái: con cái nuôi đẻ; dòng: dòng giống). Lấy vợ phải chọn con nhà dòng dõi, được giáo dục tử tế, có sức khoẻ tốt, có khả năng sinh sản và không có bệnh tật di truyền.
Mưa không quá ngọ, gió không quá mùi
- Giờ ngọ từ 11 giờ đến 13 giờ. Giờ mùi từ 13 giờ dến 15 giờ. Một kinh nghiệm về thời tiết.
Mùa nực gió đông thì đồng đầy nước
- Kinh nghiệm dự đoán thời tiết. Mùa hè có gió đông thì trời sẽ mưa to.
Múa rìu qua mắt thợ
- Khoe khoang, thi thố tài năng với người vốn tài giỏi, am hiểu về lĩnh vực đó hơn mình nhiều lần.
Mực thẳng mất lòng gỗ cong
- Lời nói thẳng khiến cho những kẻ có tính ngoắt ngoéo quanh co không được bằng lòng.
Muối đổ lòng ai, nấy xót
- Tai hoạ, thương tâm rơi vào người nào thì người ấy mới thực sự đau xót, khổ tâm; người ngoài dù có thông cảm đến đâu cũng không thấu hết nỗi lòng người chịu nạn. Ngoài ra câu thành ngữ còn có ý nói: ai có thân người đó phải chịu, vui sướng thì hưởng, buồn khổ thì tự gánh lấy.
Mười ngón tay, có ngón dài, ngón ngắn
- Cùng một loại nhưng có cái thế nọ, cái thế kia, không nên đòi hỏi quân bình một cách máy móc; con người ta ai cũng có ưu điểm và nhược điểm, không ai toàn diện.
Mười voi không được bát nước xáo
- Ba hoa khoác lác, hứa hẹn suông, nói thì to tát mà rốt cuộc chẳng có gì cả.
Muốn ăn thì lăn vào bếp
- Muốn có ăn có mặc, muốn được hưởng ấm no sung sướng thì phải làm lụng vất vả. Lười nhác, lừng khừng thì không thể sống yên thân, sung sướng được.
Muốn ăn, gắp bỏ cho người
- Kẻ vòng vo lẩn tránh, không giám nói và làm một cách thẳng thắn, đường hoàng; kẻ tham lam, ích kỷ chỉ biết vơ lợi vào riêng mình mà lại tỏ ra là người lịch sự, cao thượng.
Muôn chung nghìn tứ
- (truyện kiều)
Muôn chung nghìn tứ
Chung Là cái hộc, đơn vị dùng để đong thóc ngày xưa. tứ là cỗ xe có bốn ngựa kéo. Câu này chỉ bậc vương hầu khanh tướng, ăn lộc đến nghìn chung thóc, trong nhà có hàng nghìn cỗ xe ngựa.
Một lời đã biết đến ta
Muôn chung nghìn tứ cũng là có nhau
Muốn giàu nuôi tằm, muốn nằm đi kiện
- (nằm: ở tù, nằm nhà đá). Nuôi tằm có lợi ích kinh tế cao, không nên kiện cáo nhau.
Muốn làm ông, cái lông chẳng mất
- điều quá vô lý. Thói ky bo keo kiệt thì chẳng bao giờ làm được ông to bà lớn, đứng hàng trên trong thiên hạ.
Muốn nói gian, làm quan mà nói
- Quan lại bất lương, chuyên nói gian để vu oan đổ vạ cho người khác để tìm cách ăn tiền.
Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên
- Tính việc ở người, xong việc nhờ trời. Con người lo toan mọi việc theo ý muốn chủ quan của mình, nhưng yếu tố quyết định sự thành công là tùy vào may rủi.
(Theo Từ điển Thành ngữ & Tục ngữ Việt Nam của GS. Nguyễn Lân – Nxb Văn hóa Thông tin tái bản 2010, có hiệu chỉnh và bổ sung; Từ điển Thành ngữ và Tục Ngữ Việt Nam của tác giả Vũ Thuý Anh, Vũ Quang Hào…)
